Geplaatst op 17/10/2019 in geen categorie, Non classé @nl.

Het wetenschappelijke denken over democratie is sterk gekleurd door de politieke conjunctuur. Wanneer de kiezer tam voor de bestaande orde stemmen zijn verkiezingen en referenda goed. Wanneer de kiezer ontvoogd is, en onafhankelijk gaat denken ten opzichte van de machthebers, dan wordt hij een gevaar, dat moet geneutraliseerd worden.

Ach die domme kiezer toch…

Is de democratie in crisis? Net nu de kiezer onbevangen kiest voor de partij die hem het meest aanstaat, schrijven intellectuelen boeken tegen verkiezingen. Wanneer zullen verkiezingen opnieuw in ere worden hersteld? Eenvoudig: als de kiezer ermee ophoudt verkeerde keuzes te maken. Tot zolang geldt het devies: als het resultaat van de verkiezingen u niet bevalt, schaf ze dan af.

De democratie is in crisis, beweren commentatoren vaak. Maar bestaat die crisis er niet vooral in dat steeds meer mensen voor de verkeerde partij stemmen? Verkeerd in de ogen van die commentatoren, wel te verstaan.

De ontvoogde kiezer

Lange tijd stemden de meeste kiezers altijd voor dezelfde partij. Vaak was dat de partij waarvoor hun ouders al kozen. Er was weinig competitie op de electorale markt. Een kartel van traditionele partijen deelde de lakens uit.

Vandaag zijn de kiezers ontvoogd. Ze kiezen telkens opnieuw onbevangen voor de partij die hen het meest aanstaat. Daardoor is de macht van de traditionele partijen getaand. Om het met de oude GB-slogan te zeggen: “Het vertrouwen van de kiezers, dat moeten ze verdienen, elke verkiezing opnieuw. De democratie is tot volle wasdom gekomen”.

En net nu schrijven intellectuelen boeken “tegen verkiezingen”. Ach die domme kiezer toch. Die is veel te wisselvallig. Die loopt enkel maar de “populisten” achterna. Die laat zich om de tuin leiden door fake news. Die begrijpt niet meer dat enkel de traditionele partijen het beste met hem voor hebben. Afschaffen dus die verkiezingen. Het zou beter zijn dat de “experts” voortaan beslissen. Of door loting aangeduide “burgerpanels”.

Er is inderdaad een hele industrie ontstaan rond mogelijke alternatieven voor verkiezingen : experts, burgerpanels, klimaattafels, deliberatieve democratie, participatieve democratie, noem maar op. Als het is om de dwarse kiezer te omzeilen, dan kent de creativiteit werkelijk geen grenzen.

Als verkiezingen al mogen blijven bestaan, dan zijn ze toch niet alleenzaligmakend, luidt het nu. Zou men dat ook gezegd hebben mochten de kiezers niet massaal voor verkeerde partijen als Vlaams Belang en N-VA zijn gaan stemmen?  Natuurlijk niet.

De kiezer is de jongste decennia steeds meer “foute keuzes” gaan maken

Het wetenschappelijke denken over democratie is nu eenmaal sterk gekleurd door de politieke conjunctuur. In de jaren zestig en zeventig fulmineerden sociale wetenschappers tegen de verzuiling. De grote invloed van sociale partners en drukkingsgroepen op het beleid werd toen snerend weggezet als “neo-corporatisme”. In de plaats daarvan moest de burger de macht krijgen.

In de jaren negentig werd dit discours opgepikt door de rechterzijde. Het stond centraal in de burgermanifesten van Guy Verhofstadt. Maar toen dit begon aan te slaan veranderden de sociale wetenschappers plots het geweer van schouder. Exit het “neo-corporatisme”. Enter de zegeningen van het “middenveld”. Wat dacht die extremistische Verhofstadt wel, dat democratisch verkozen politici zomaar op eigen houtje beslissingen konden nemen? No way.  

De anti-referendum hysterie

Of neem de houding tegenover referenda. Vroeger werden die gezien als het summum van democratie. Men keek vol bewondering naar Zwitserland. Vandaag is er een hetze tegen referenda. Een volksraadpleging heet nu een veel te “bot” instrument te zijn. Je geeft te  veel macht aan de gemakkelijk manipuleerbare kiezer. Wat is er dan veranderd?

Die kiezer is de jongste decennia steeds meer foute keuzes gaan maken.  Tegen minaretten in Zwitserland. Of, erger nog, tegen de sacrosancte Europese Unie. Afschaffen dus die referenda.

Nog een ander voorbeeld. In de tijd van de nieuwe politieke cultuur stond men positief tegenover de rechtstreekse verkiezing van de burgemeester.  Zo kon men de kiezer meer macht geven op het lokale niveau. Tot het begon te dagen dat men op die manier wel eens Filip Dewinter aan de macht zou kunnen brengen in Antwerpen. Vaarwel dus rechtstreekse burgemeestersverkiezing.

Wanneer zullen verkiezingen opnieuw in ere worden hersteld?

Inmiddels heeft men in België al mooi werk gemaakt van de afschaffing van verkiezingen. Als gevolg van de samenvallende verkiezingen mag de ontvoogde kiezer maar om de vijf jaar zijn of haar stem laten horen. En als dit in het gedrang komt als gevolg van een regeringscrisis, zoals in december vorig jaar? Als een vervroegde verkiezing democratisch gezien onvermijdelijk wordt? Dan zet men die democratie gewoon een half jaar on hold. 

Wanneer zullen verkiezingen opnieuw in ere worden hersteld? Eenvoudig: als de kiezer ermee ophoudt verkeerde keuzes te maken. Tot zolang geldt het devies: als het resultaat van de verkiezingen u niet bevalt, schaf ze dan af.  

Bart Maddens

Professor politieke wetenschappen aan de KULeuven

Dit artikel verscheen op vrtnws.be op 5 april 2019