Geplaatst op 03/07/2016 in Een betere werking van de democratie.

Voor de verkiezingen ging 94 % van de kandidaten ermee akkoord dat de mandatarissen de inkomsten uit hun politieke activiteit bekendmaken. Nu de debatten achter de rug zijn en als tegenbeweging tegen het algemene conservatisme zal WijBurgers een nieuwe rubriek in de Politieke Databank openen waarin de mandatarissen die aangifte op vrijwillige basis kunnen doen.

Wat is politieke transparantie?

Hoe kunnen we zonder transparantie de openbare mandatarissen vertrouwen? Democratie ontluikt naarmate dat informatie vrij circuleert en potentieel voor iedereen beschikbaar wordt gesteld. In Zweden wordt dat principe zeer ruim geïnterpreteerd. Daar kan iedere burger bijvoorbeeld op schriftelijk verzoek de belastingaangiften van zijn buur verkrijgen.

Transparantie is de hoofdremedie tegen corruptie. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de belangrijkste organisatie die tegen corruptie opkomt, ‘Transparancy International’ heet. Het valt te betreuren dat de Belgische tak van die ngo Transparency Belgium niet invloedrijker is.

Politieke transparantie die naar de openheid in de openbare instellingen verwijst, is moeilijk te meten. Als we beogen dat de aankondigingen en concrete verwezenlijkingen op elkaar zijn afgestemd, dan moeten we zwaar investeren om deze vorm van transparantie te controleren. Het zit anders met de formele transparantie die wordt gemeten aan de hand van de regels inzake openbaarmaking van informatie, zoals bijvoorbeeld de toegang tot administratieve dossiers, de vermelding van de motivering van beslissingen …

Theoretisch gezien hebben we een noemenswaardige vooruitgang geboekt. Meerdere wetten waarborgen de publieke toegang tot administratieve dossiers. De praktijk toont echter aan dat de toegang niet altijd gemakkelijk is of dat die zelfs ronduit geblokkeerd is. De Sunlight Foundation die in Washington gevestigd is, spant zich in voor een grotere transparantie in de parlementen (overal ter wereld), door onder meer de ‘open data’. Een van de uitdagingen van de moderne democratie is inderdaad de toegankelijkheid van informatie via het internet en de mogelijkheid om die in een exploiteerbaar elektronisch formaat te downloaden.

Politici doen moeilijk

Wat de politici in België betreft, hebben we nog een lange weg te gaan, al was het maar om de formele transparantie te bereiken. Een mooi initiatief in die richting is de Politieke Databank, een soort Wikipedia van de Belgische politici. Daarin duiden we de volledigheidsgraad aan per persoonlijke fiche van iedere politicus. Het gemiddelde bedraagt voor de 2.761 opgenomen mandatarissen 42,7 %. Dat gemiddelde is hetzelfde voor iedere taalgemeenschap.

De beste kandidaat bereikt een transparantiegraad van 85 %: Chris Taes, CD&V-burgemeester van Kortenberg en voorzitter van de provincieraad van Vlaams-Brabant. Hij wordt opgevolgd door Ward Kennes, CD&V-burgemeester van Kasterlee en vertegenwoordiger in het Vlaams Parlement. Op de derde plaats staat Nathalie Muylle, CD&V-vertegenwoordigster in het Vlaams Parlement en schepen in Roeselare. Vervolgens François Bellot, MR-minister in de federale regering. Op de vijfde plaats staat Didier Gosuin, lid van DéFI en minister van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

Het is duidelijk dat het gemiddelde zal verbeteren indien de burger de transparantie bij zijn mandataris zal opvragen. Om die dialoog tussen de burgers en hun vertegenwoordigers te vergemakkelijken, heeft de Politieke Databank in het tabblad ‘Standpunten van de politicus’ een knop toegevoegd waarmee je in een paar klikken een herinnering verstuurt.

Verloning van de politici

Vóór de verkiezingen van 25 mei 2014 heeft WijBurgers de politieke kandidaten hun mening laten uitspreken over de stelling ‘Alle politici moeten de inkomsten aangeven (met inbegrip van de voordelen in natura) die zij uit hun mandaten halen.’. De 1.382 antwoorden zijn als volgt verdeeld:

Sommigen hebben hun antwoord na de verkiezingen aangepast. De individuele antwoorden kan je raadplegen op de volgende pagina: Politieke Databank.

We zouden kunnen besluiten dat dat een lichtend voorbeeld van een verbroken belofte is. Waarop wachten de mandatarissen om hun inkomsten openbaar te maken? Graag citeren we Coluche: “Mensen hebben plezier als ze denken dat ze de politiek de nek kunnen omdraaien, terwijl, algemeen genomen, het vooral de politiek is die ons de nek omdraait.”

Hoeveel burgers vragen (echt) om transparantie?

Aan het einde van diezelfde verkiezingen van 2014 heeft WijBurgers deze resultaten gekregen van een bevolkingsonderzoek waarbij 26.574 respondenten ondervraagd werden. Het resultaat wordt in de afbeelding weergegeven en toont dat 89 % van de bevolking een individuele openbaarmaking wenst van de inkomsten bij de uitoefening van openbare mandaten.

Meer recentelijk stelde Cumuleo de volgende vraag aan haar lezers: “Wenst u dat de mandatarissen de bezoldiging van hun mandaten aangeven?” Meer dan 2.500 personen hebben geantwoord: 77 % zegt ja, zowel voor de publieke als de private mandaten; 20 % zegt ja, maar enkel voor de publieke mandaten; 3% zegt nee.

Echter, hoeveel burgers hebben eigenlijk verzocht, al was het maar aan een enkele politicus, om zijn inkomsten te publiceren?

WijBurgers wil graag in de Politieke Databank een rubriek aanmaken waarin politici hun publieke inkomsten kunnen aangeven. We wachten niet dat de publicatie verplicht wordt, mocht dat wenselijk zijn. Het wordt interessant om te zien wie van de mandatarissen ermee instemt om dat op vrijwillige basis te doen. We kunnen dat plan sneller en beter realiseren als je ons steunt met een gift of bijdrage als lid van WijBurgers, met verwijzing naar dit artikel.

Aangifte van mandaten

Alle politici zijn wettelijk verplicht om jaarlijks hun lijst van (publieke en private) mandaten bij het Rekenhof neer te leggen. Gelukkig, voor de transparantie, heeft de heer Christophe Van Gheluwe (Cumuleo) het persoonlijk initiatief genomen om die lijsten op het internet bekend te maken. Die lijsten geven weer of een mandaat bezoldigd is zonder het bedrag kenbaar te maken.

Op 7 juni 2016 heeft Cumuleo een paar illustratieve statistieken gepubliceerd waarin de (on)wil om transparantie bij de mandatarissen blijkt. Daaruit besluit Cumuleo: “Helaas toont deze studie dat het eisen van de politiek verantwoordelijken in België dat ze wetten na te leven een politieke genocide vormt!” »

Globaal gezien zijn 2.836 mandatarissen sinds 2004 een of meerdere keren in overtreding geweest. Cumuleo pleit ervoor dat de schuldigen ontzet worden. Kunnen we de touwtjes van het openbaar bestuur in handen leggen van mensen die hardnekkig weigeren om regels na te leven die fundamenteel zijn voor de goede werking van de democratie? “Het naleven van de wetten, meer bepaald in de strijd tegen belangenconflicten en corruptie (het belangrijkste doel van de mandaten- en vermogensaangiften), vormt nochtans de basis van de ethiek en de deontologie.”

De lijst voor 2014 van de 201 mandatarissen die hun mandatenlijst niet hebben ingediend is bekend. Dat vertegenwoordigt 2,7 % van de 7.468 mandatarissen die in Cumuleo zijn opgenomen.

Verschillen per partij

Het volgende diagram toont het percentage vertegenwoordigers per partij die aan hun verplichtingen hebben voldaan door hun vermogen (onder gesloten omslag) en mandaten aan te geven gedurende de ganse periode van hun mandaat, teruggaande tot 2004.

Hoe kunnen we het aantal mandatarissen in overtreding terugdringen?

Cumuleo geeft twee aanbevelingen:

1) de partijen nemen interne maatregelen om ervoor te zorgen dat hun mandatarissen hun verplichtingen inzake transparantie nakomen en passen sancties toe in geval van weigering.

2) het parket vervolgt systematisch de overtredingen in mandaten- en vermogensaangiften. Sinds 2004 zijn slechts een tiental mandatarissen (ofwel 0,35 % van de overtredingen) vervolgd. Het gebrek aan sancties is een effectieve straffeloosheid dat een negatief signaal naar de maatschappij uitzendt.

Jean-Paul Pinon, 9 juni 2016