Geplaatst op 30/03/2020 in Non classé @nl.

Angst is logisch, in geval van gevaar, maar paniek is een zwakte die om zorg vraagt. Een gezonde en evenwichtige opvoeding maakt onze persoonlijkheid robuuster. De staat, die actief betrokken is bij het onderwijs, moet een rol vervullen. Hier richten we ons op filosofische vorming en het bevorderen van vrijwilligerswerk. We herinneren eraan dat paniek een slechte raadgever is.

Angst wordt verklaard door het overlevingsinstinct en door de spontane afwijzing van pijn, onzekerheid en het vooruitzicht om een zeker comfort te verliezen. Met of zonder Covid-19 kunnen we noch aan de dood noch de pijn ontsnappen. We kunnen hooguit handelen op het tijdstip van overlijden en de pijn verzachten. De troost komt niet rechtstreeks van het beleid, maar van ons filosofische referentiekader. In de volgende paragrafen wordt niet ingegaan op de kortetermijnmaatregelen die specifiek zijn voor deze crisisperiode: sanitaire, mentale, psychologische en fysieke hygiëne enz. We hebben niet de bedoeling om de ernstige moeilijkheden te onderschatten die sommigen van ons door ziekte of de gevolgen van opsluiting ondervinden.

Psychiater en filosoof Damiaan Denys gaat zelfs zover te zeggen[1] dat het coronavirus een “geniale kans biedt, in die zin dat het veel pijnpunten en tekortkomingen van onze moderne samenleving blootlegt”. Volgens hem heeft angst minder te maken met concreet gevaar dan met onze obsessie om alles onder controle te houden. We hebben de flexibiliteit verloren om de realiteit te accepteren. John Lennon zong altijd: “Life is what happens to you, while you’re busy making other plans.”

In de meeste religies wordt aangenomen dat het individu na de dood blijft bestaan: de ziel leeft voort als een geest, het lichaam herrijst; voor anderen ondergaat men een reïncarnatie enz. De dood is dus een overgang, die zelfs voordelig kan zijn. Degenen die door filosofen materialisten worden genoemd, zijn daarentegen van mening dat de dood het einde van alles is voor het individu. In die opvatting heeft men het voordeel dat er geen verantwoording hoeft te worden afgelegd voor een God die de beloner van het goede en de bestraffer van het kwade is. Dat moedigt ons aan om van het leven te genieten. Het vooruitzicht van een totale vernietiging is daarentegen geen geruststelling voor iedereen.

Wat is de rol van de staat? Er bestaat een vrij brede consensus dat filosofische reflectie bijdraagt aan de ontwikkeling van het individu. Burgers vinden in de bezinning of het gebed onder andere een bemoediging bij moeilijkheden. We treffen mensen die vreugde bewaren in de ergste beproevingen. Victor Frankl, een joodse psychoanalyticus uit Wenen, was tijdens de Tweede Wereldoorlog gevangene in een Duits concentratiekamp. Hij merkte op dat gelovigen (zij die zin geven aan het leven) beter bestand waren en langer overleefden. De staat moet er dus voor zorgen dat iedereen zijn of haar weg vrij kan vinden en ongehinderd zijn overtuigingen kan volgen.

Moet de staat de religieuze praktijk actief aanmoedigen en vergemakkelijken? De meningen verschillen. Secularisten geven er de voorkeur aan dat de staat ‘op afstand’ blijft, waardoor de religie naar de privé-sfeer wordt verbannen. Religieuze vrijheid wordt praktisch gereduceerd tot een modaliteit van vrijheid van meningsuiting. Anderen associëren religieuze praktijk of filosofische reflectie met opvoeding. In dat opzicht zou de staat een actieve rol moeten spelen.

Overmatige angst wijst op een zwakte in de persoonlijkheid. Zoals Confucius zei: “Als je een probleem hebt  en dat je geen oplossing vindt, dan ben jij het probleem”.

De ontwikkeling van een solidariteitsgevoel is een van de remedies. De zelfzuchtige persoon zal meer last hebben van angst, want hij is gefocust op zijn persoonlijke problemen. De onbaatzuchtige mens is verdeeld in persoonlijke zorgen en die van anderen, wat al een eerste stap is op weg naar psychologisch evenwicht. Hoe meer je betrokken raakt bij het helpen van anderen, hoe meer je je eigen problemen relativeert.

De media doen er goed aan om de getuigenis van vrijgevige mensen over te brengen. Door bepaalde taken op het gebied van de sociale bijstand te monopoliseren, heeft de overheid de neiging om de waarde van vrijwilligerswerk te vergeten. Het is een belangrijk onderdeel van een gezonde opvoeding. De staat heeft de plicht om het vrijwilligerswerk met alle middelen te bevorderen. Als het in het verleden zinvol was om de militaire dienstplicht op te leggen, waarom zouden we nu dan niet de “burgerdienst” opleggen? Hoe organiseert het OCMW zich om vrijwilligers te verwelkomen en te begeleiden, naast degenen die tot alternatieve straffen zijn veroordeeld? 

“Als de wijze man naar de maan wijst, kijkt de gek naar diens vinger. ” Dit betekent dat als we ons alleen richten op de materiële gevolgen van deze coronaviruscrisis, we een tweede keer slachtoffer worden omdat we dan niet de juiste vragen hebben gesteld. Er zijn de grote filosofische vragen, de prioriteit van het algemeen belang boven individuele belangen, maar ook de kwaliteit van het staatsbestuur en de solidariteit met de zwaksten. Daarom moeten we particuliere solidariteitsinitiatieven verwelkomen, zoals https://www.covid-solidarity.org/nl , die rechtstreeks reageren op de behoeften die door isolatie ontstaan.

Paniek is een slechte raadgever. Steeds meer mensen vragen zich af waarom België niet het Japans-Koreaanse model heeft gevolgd, dat betere resultaten heeft opgeleverd in de strijd tegen de pandemie. Een open brief van Dr. Shanan Khairi[2], herinnert ons eraan dat grootschalige opsluiting het laatste redmiddel is. Volgens hem zijn de aanbevelingen van de Wereldgezondheidsorganisatie wel heel duidelijk. Daarin wordt een reeks gegradueerde reacties op de crisis opgesomd. De eerste zijn de systematische screening van alle patiënten die ervan verdacht worden Covid-19 te hebben en, in geval van een positief resultaat, van al hun contacten in de afgelopen twee weken. Alle besmette personen isoleren in door de staat gecontroleerde zorginstellingen of thuis. De nodige infrastructuur bouwen, hetzij voorzieningen waar men tijdelijk kan worden verzorgd, hetzij fabrieken waar men de benodigde apparatuur kan produceren. Het werven, opleiden of snel in dienst nemen van zowel gekwalificeerd als ongeschoold personeel voor diverse taken. 

Angst herinnert ons eraan dat we het laatste woord niet hebben. Er is iets groters dan ons: de natuur. Nodigt realisme ons niet uit om nederig te zijn, om onze eindigheid te erkennen en aan te nemen? Gezegend is hij die zich heeft weten te verzoenen met de aanwezigheid van pijn en het vooruitzicht op de dood, zonder te wachten op Covid-19!

Jean-Paul Pinon, 26 maart 2020.

[1] De Standaard, 28 maart 2020, blz 20

[2] Gepubliceerd door La Libre Belgique op 23 maart 2020 : https://www.lalibre.be/debats/opinions/lettre-ouverte-d-un-medecin-aux-citoyens-belges-5e78b95d9978e201d8c94ce5